Mukus Nedir? Mukus Neden Oluşur ve Nasıl Geçer?

Mukus Nedir?

“Mukus nedir?” , “Mukus ne demek?” diye araştırıldığında en basit tanımının, solunum yollarındaki  özelleşmiş hücreler tarafından salgılanan, yarı akışkan ve hafif yapışkan yapısı sayesinde solunum yollarını koruyan ve kayganlığını sağlayan sümüksü bir sıvı olduğunu görürsünüz1. Ayrıca yapısı yüksek oranda sudan oluşmakla birlikte dışarıdan gelen zararlıları kontrol etmek ve/veya yakalamak için çeşitli protein, şeker ve moleküller de içerir.²

Mukus Neden Oluşur?

Mukus akıntısı, vücutta yavaş ve sürekli devam eder. Bu akıntı hastalanana kadar fark edilmez2. Vücutta olması gerekenden fazla mukus sıvısı üretimi olduğunda mukus akıntısı olarak da geçen geniz akıntısı durumu oluşur. Mukus fazlalığı aslında vücudun alerji, astım, soğuk algınlığı gibi durumlara karşı vermiş olduğu bir tepkidir1.  Bu gibi durumlarda dışarıdan gelecek bir mikroorganizmayı ya da alerjeni uzaklaştırmak için mukus sıvısı miktarı artar, mukusun yapısı kalınlaşır. Solunum yoluna gelen partikülü yakalamak için gerçekleşen bu tepkiyi bireyler dışarıdan mukus fazlalığı olarak hisseder.

Fazla mukus sıvısı üretimi sadece enfeksiyonel sebeplerden değil yaşam tarzı değişiklikleri ve çevresel faktörlerden de kaynaklanabilir. Bu faktörler arasında; özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde kuru havaya sahip iç ortam, düşük su tüketimi sayılırken yetişkinlikte çay, kahve ve alkol gibi sıvı kaybına neden olabilecek sıvılar ve bazı ilaçlar sayılabilir.¹

Balgam ve mukus terimleri birbirlerinin yerine kullanılıyor. Aslında balgam, bir enfeksiyon sırasında enfeksiyondan sorumlu virüsleri, bakterileri ve vücudun enfeksiyonla savaşan bağışıklık sistemi hücrelerini (akyuvarları) içeren yoğun kıvamlı mukustur.  Tek başına tehlikeli olmasa da çok olduğunda hava yollarını tıkayabilir. Balgam öksürükle dışarı atılabilmektedir ve buna tipik olarak burun tıkanıklığı, burun akıntısı ve boğaz ağrısı gibi semptomlar da eşlik edebilir.³

Alerjik reaksiyonlar, bağışıklık sisteminin polen, toz veya hayvan tüyü gibi zararsız maddelere karşı vermiş olduğu tepkilerdir. Bu maddeler ile karşılaşınca hava yollarından salgılanan histamin adlı kimyasal uyarıcı alerjik belirtilerin oluşmasına sebep olur.  Bu nedenle, alerjik bünyeye sahip olan bireylerde vücutta fazladan mukus üretimi görülebilir.

Northwestern Üniversitesi'nden alerji uzmanları; aşırı mukus fazlalığı durumunun burun akıntısı, burun tıkanıklığı ve geniz akıntısına sebep olduğundan ve bu durumun rahatsızlık verebileceğinden bahseder. Ayrıca, bebeklerde görülen burun akıntısının, burnun arkasındaki fazla mukusun toplanıp boğazın arkasından aşağıya doğru damlaması nedeniyle olduğunu ve öksürüğün yaygın nedenleri arasında yer aldığına da değinmişlerdir2. Hatta bebeklerde burun akıntısı ve burun tıkanıklığının viral enfeksiyonların en yaygın belirtisi olduğu bilinir.⁴

“Mukus nedir?” ve “Mukus nasıl oluşulur?” sorularına yanıt bulduktan sonra mukusun varlığı rahatsızlık vermeye başladığında nefes alabilmek ve yaşam kalitesini artırabilmek için “Mukus nasıl geçer?” sorusuna yanıt arayabiliriz.

Mukus Nasıl Geçer?

Mukus fazlalığı durumlarında ilk önce altta yatan farklı sebepleri araştırmak için bir sağlık profesyoneline başvurmak, göğüs ve burundaki mukus nasıl temizlenir öğrenmek, önemlidir. Bu öneriler arasında aşağıdaki maddeler sayılabilir1:

• Ilık, tuzlu su ile gargara yapmak: Evde kolaylıkla hazırlanabilecek bu karışım, boğazdaki mukusun yumuşatılmasına , temizlenmesine ve mikroorganizmaların öldürülmesine yardımcı olabilir.
• Havayı nemlendirmek: Kuru hava solunum yolunu daha çok tahriş edip mukus sıvısı salgılanmasını engelleyebileceğinden havanın nemlendirilmesini sağlamak mukusun ince kalmasına destek olabilir.
• Sıvı tüketimi: Mukusun yapısının çok büyük bir kısmı sudan oluştuğu için günlük sıvı özellikle sıvı tüketimini artırmak, mukusun akışkanlığına destek olur.
• Yatarken başı yüksek tutmak: Düz yatmak geniz akıntısına sebep olacağı için rahatsızlık hissi verebilir. 
• Dekonjestan (burun tıkanıklığını gidermek için kullanılan ilaçlar) kullanımından kaçınmak: Rahat nefes alınmasına yardımcı olsalar da mukusu azaltmayı zorlaştırabilecekleri için sıklıkla kullanılmaları önerilmez. Hem yetişkinlerde “Burundaki mukus nasıl temizlenir?” sorusuna yanıt bulmak hem de bebeklerde burun temizliği için hekime danışılması önerilir.
• Tahriş edici maddelerden, kokulardan, kimyasallardan ve kirlilikten kaçınmak: Hava yollarının tahribatına yol açabileceği için uzak durulması faydalı olacaktır.
• Sigaradan uzak durmak: Sigara kullanımı hem içeriğindeki oksidan (zararlı) maddeler nedeni ile farklı hastalıkların gelişimine sebep olabileceği hem de kronik solunum yolu enfeksiyonlarının temel nedeni olduğu için bırakılması önerilir. Havaya yaydığı dumanın etkisi ile de evdeki miniklerin solunum yolunu da etkileyebilir.
• Beslenme düzeninin ayarlanması: Geleneksel kullanımlarda sarımsak, turp, elma gibi yüksek lifli gıdaların mukusun azaltılmasına yardımcı olduğu bilindiği için beslenme düzenine ekleyerek etkileri denenebilir. Bununla birlikte yağlı ve sütlü gıdalarında balgam oluşumunu arttırabileceği bilindiğinden bir süre tüketilmemesi önerilir.

Mukus sıvısı ile ilgili herhangi bir sorun yaşıyorsanız mutlaka bir sağlık profesyoneline danışmanızda fayda var. 

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.